Ngày 13/8/1945, lệnh tổng khởi nghĩa của Trung ương Đảng và Quân lệnh số 1 của Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc được phát đi từ chiến khu Việt Bắc. Chiều ngày 15/8/1945, căn cứ vào tinh thần chỉ đạo của Trung Ương Đảng thể hiện trong bản Chỉ thị ngày 12/3/1945, xử ủy Bắc Kỳ họp khẩn cấp tại làng Vạn Phúc (Hoài Đức) đã quyết định khởi nghĩa ở những nơi chắc chắn giành thắng lợi. Hội nghị chọn hai huyện Mỹ Đức và Ứng Hòa làm nơi tiến hành khởi nghĩa trước.

Ngay đêm hôm đó, đồng chí Nguyễn Văn Lộc, Xứ ủy viên trực tiếp phụ trách Hà Đông đã triệu tập các đồng chí Tỉnh ủy viên phụ trách Mỹ Đức, Ứng Hòa và cán bộ một số cơ sở cách mạng của hai huyện về Viên Nội (Ứng Hòa) nhận chủ trương khởi nghĩa. Hội nghị phân công đồng chí Bùi Quang Tạo chịu trách nhiệm tổ chức lãnh đạo khởi nghĩa ở huyện Mỹ Đức, đồng chí Đỗ Mười tổ chức lãnh đạo khởi nghĩa ở huyện Ứng Hòa.

Sau hội nghị, hai đồng chí Bùi quang Tạo và Đỗ Mười cùng các cán bộ đã nhanh chóng tỏa về cơ sở, truyền đạt chủ trương khởi nghĩa và gấp rút chuẩn bị kế hoạch, bố trí lực lượng. Suốt đêm hôm đó, ngày và đêm sau (16/8/1945), công việc chuẩn bị khởi nghĩa hết sức sôi động ở các cơ sở cách mạng từ Vĩnh Lạc, Phúc Lâm tới Đục Khê, Yến Vỹ.

Mờ sáng ngày 17/8/1945, từ Vĩnh Lạc lực lượng khởi nghĩa lên đường tiến về huyện lỵ. Trong khi đó, một số lực lượng khác của các cơ sở vùng bắc Ứng Hòa cũng tiến sang. Hai lực lượng này tập kết tại cây đa Bến Chùa làng Tảo Khê, củng cố lại đội ngũ rồi tiến về huyện lỵ. Lá cờ đỏ sao vàng tung bay dẫn đầu. Hàng trăm quần chúng giáo mác, gậy gộc rầm rập tiến bước. Lực lượng tự vệ làm nhiệm vụ xung kích được trang bị gần 10 khẩu súng. Đoàn quân khởi nghĩa tiến theo đê sông Đáy xuống huyện lỵ. Nhân dân các làng dọc theo tuyến đường nô nức chờ đón nhập vào đoàn quân khởi nghĩa ngày càng đông.

Tám giờ sáng ngày 17/8/1945, lực lượng khởi nghĩa tiến sát đến huyện lỵ. Hai tên lính gác hoảng sợ vội đóng chặt cổng. Tự vệ triển khai sẵn sàng chiến đấu. Tiếng loa kêu gọi binh lính nộp khi giới đầu hàng và những tiếng hô “Đả đảo phát xít Nhật”, “Ủng hộ Việt Minh” vang dội ở huyện lỵ. Tự vệ bắn hai loạt súng thị uy và lệnh mở cổng vào. Đồng chí Đinh Văn Xê tự vệ Vĩnh Lạc cùng một số đội viên khác dùng búa, dao phá tan cánh cổng huyện đường, quần chúng ào ạt, xông vào huyện cũng là lúc một vuông vải trắng đầu hàng của binh lính trương lên. Viên tri huyện lẩn trốn, lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên tung bay trong gió báo hiệu cuộc khởi nghĩa thắng lợi.

Các cơ sở ở phía nam huyện tập trung tại bãi nhãn làng Đốc Tín. Một số cơ sở phía tây nam huyện tiến ra Trinh Tiết, Ngọ Xá, sau đó cùng lực lượng ở đây tiến sang Ứng Hòa. Quá trưa ngày 17/8, lực lượng quần chúng và tự vệ cứu quốc khu vực nam Mỹ Đức đã về tập trung ở Tảo Khê, Ứng Hòa. Đồng chí Đỗ Mười thay mặt Ban chỉ huy tuyên bố lệnh khởi nghĩa.

Tin khởi nghĩa thắng lợi ở Mỹ Đức, Ứng Hòa vào ngày 17/8/1945 đã nhanh chóng truyền tới các xóm làng trở thành hiệu lệnh phát động quần chúng ở các nơi vùng lên đạp đổ bộ máy tay sai của Nhật ở các làng xã. Ngày 18/8/1945, Mặt trận Việt Minh Phúc Lâm, Phù Lưu Tế, An Tiến, Đốc Tín được sự phối hợp của lực lượng vũ trang tuyên truyền của huyện đã lãnh đạo quần chúng khởi nghĩa thành lập chính quyền cách mạng. Ngày 19/8/1945, các làng như: Vĩnh Xương, An Mỹ, Bột Xuyên, Lê Thanh… tổ chức giành chính quyền thắng lợi, Ngày 20/8 là các làng ở xã Tuy Lai nổi dậy khởi nghĩa. Ngày 21/8/1945, nhân dân Trinh Tiết, Hà Xá, Ngọ Xá, Tế Tiêu, Thọ Sơn, Đồng Mít, Phù Yên, Thượng Lâm tiến hành thu triện bạ, sổ sách của bọn hào lý thành lập chính quyền cách mạng.

Như vậy kể từ ngày 17 đến ngày 24/8/1945 trong vòng một tuần lễ, dưới sự lãnh đạo của Tỉnh ủy, nhân dân Mỹ Đức đã phát huy truyền thống đoàn kết đấu tranh chống giặc ngoại xâm, cùng với nhân dân cả nước nhất tề nổi dậy khởi nghĩa giành chính quyền cách mạng về tay nhân dân, Ngày nay Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Mỹ Đức quyết tâm đoàn kết thống nhất, phát huy những kết quả đã đạt được, khắc phục khó khăn, đổi mới sáng tạo, khai thác mọi nguồn lực xây dựng Huyện nông thôn mới nâng cao phồn vinh và hạnh phúc.

                                                      Ban Tuyên giáo Huyện ủy (Nguồn Lịch sử Đảng bộ Huyện Mỹ Đức- XB tháng 1-2007)

Huyện Mỹ Đức